28 marca 2024

Naukowiec, który zwrócił Ojczyźnie skarby sztuki: Karol Estreicher (młodszy)

Related

Dlaczego smok uważany jest za symbol Krakowa?

Symbol Londynu to Big Ben, Paryża — Wieża Eiffla,...

Co wyróżnia krakowskie lody?

Latem wystarczą dwie rzeczy, aby wprawić Cię w dobry...

Gdzie w Krakowie znaleźć prywatnego lekarza rodzinnego?

Z uwagi na dynamiczny rozwój współczesnej medycyny i dużą...

Alchemik Michał Sędziwoj: co łączy naukowca z Krakowem?

Powiadają, że jego duch wciąż błąka się po ulicach...

Share

Rodzina K. Estreichera (młodszego) miała w Krakowie ponad 200-letnią historię. To czasami nawet irytowało naukowca. Nie zawrócił jednak z drogi wytyczonej przez ojca, który był twórcą słynnej “Bibliografii Polskiej”. Miłość do sztuki i Krakowa, który został obrabowany przez okupantów w czasie II wojny światowej, motywowała go do nieustannych poszukiwań i niestandardowych rozwiązań. Od wkroczenia wojsk niemieckich podjął prace nad ratowaniem skarbów kultury polskiej, a następnie zajmował się ich rewindykacją. W szczególności to dzięki niemu udało się zwrócić Krakowowi ukryty przez okupantów w Norymberdze Ołtarz Mariacki oraz zachować arrasy wawelskie, które profesor wywiózł z Francji do Anglii, a potem do Kanady, jak i wiele innych unikalnych skarbów sztuki w celu zdeponowania ich w bezpiecznym miejscu – pisze ikrakow.net.

Na straży artystycznych skarbów Polski

Jeden z najwybitniejszych polskich historyków sztuki K. Estreicher (młodszy) urodził się 4 marca 1906 roku w Krakowie. W 1928 roku ukończył kierunek historia sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie tamże obronił doktorat w 1947 roku. Był członkiem Komisji Historii Sztuki Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, dyrektorem Muzeum Diecezjalnego w Sandomierzu oraz kustoszem Gabinetu Rycin w Krakowie.

Burzliwe życie K. Estreichera podczas niemieckiej inwazji na Polskę we wrześniu 1939 roku opisuje jego wspomnienie z tego czasu, opublikowane w 1940 roku pod pseudonimem Dominik Węgierski. 2 miesiące po inwazji wojsk jego ojciec, wybitny polski profesor prawa Stanisław Estreicher, został aresztowany przez nazistów i wysłany do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. Wkrótce potem zmarł.

Pośród takich wstrząsów i niesprawiedliwości K. Estreicher pozostał zaangażowany w ochronę artystycznych skarbów swojego kraju. Przed ucieczką z Polski nadzorował demontaż i ewakuację XV-wiecznego Ołtarza Wita Stwosza do odległej kryjówki w Sandomierzu. Wysoki na trzy kondygnacje, był największym gotyckim ołtarzem na świecie i nieocenionym wówczas symbolem dziedzictwa kulturowego Polski.

Jak K. Estreicher udokumentował niemieckie grabieże podczas II wojny światowej

Na emigracji w Paryżu K. Estreicher pracował jako sekretarz premiera polskiego rządu na uchodźstwie gen. Władysława Sikorskiego, po czym uciekł do Londynu. Tam K. Estreicher kierował Biurem Rewindykacji Polskiego Mienia Kulturalnego przy rządzie RP, które koordynowało wywóz dóbr kultury z Polski, a także zwrot skonfiskowanych polskich dzieł sztuki i dóbr kultury.

We wrześniu 1939 roku władze polskie wysłały przez Rumunię do Paryża i Aubusson niektóre ze swoich największych skarbów narodowych. Na początku czerwca 1940 roku, tuż przed niemiecką okupacją Francji, K. Estreicher eskortował rękopisy Fryderyka Chopina i pelplińskie wydanie Biblii Gutenberga z Francji do Anglii na małym statku handlowym MS Chorzów.

Przez całą wojnę K. Estreicher i jego zespół rejestrowali każdy szczegół utraconego lub skonfiskowanego polskiego dzieła sztuki i kultury. Prowadzili niebezpieczną korespondencję z informatorami w Polsce, jak i w Niemczech, którzy z narażeniem życia udzielali pełnych informacji. Katalogi kartkowe tworzone przez K. Estreichera śledziły lokalizację zagubionych przedmiotów, identyfikowały osoby biorące udział w grabieży i rejestrowały każdą wiadomość związaną z zaginionymi polskimi przedmiotami.

“Poland’s Cultural Loss: An Index of Polish Cultural Loss While German Occupation, 1939-1944”

Aby uświadomić skalę nazistowskiej grabieży w Polsce, K. Estreicher (młodszy) odwiedził Stany Zjednoczone w okresie od listopada 1942 roku do kwietnia 1943 roku. Oprócz wykładów na uniwersytetach, w tym na Columbia, Harvard i Yale, spotkał się także z wieloma amerykańskimi urzędnikami. Jednym z nich był Francis Henry Taylor, dyrektor Metropolitan Museum of Art, który wkrótce potem został członkiem Komisji Robertsa.

W 1944 roku, po blisko 3 latach intensywnych badań, K. Estreicher opublikował książkę “Poland’s Cultural Loss: An Index of Polish Cultural Loss While German Occupation, 1939-1944”, która dała podstawę do szczegółowych działań restytucyjnych w Polsce pod koniec wojny.

K. Estreicher odegrał również kluczową rolę w utworzeniu Komisji ds. Ochrony i Restytucji Dóbr Kultury (Komisji Vouchera) w kwietniu 1944 roku. Komisja Vauxhall, składająca się z przedstawicieli wielu rządów alianckich, zebrała informacje o nazistowskich grabieżach w celu ewentualnego wykorzystania ich przez aliantów w powojennych wysiłkach restytucyjnych. Komisja Vouchera działała jako centralne biuro informacji o zrabowanych przedmiotach i wydawała wykazy zrabowanych przedmiotów managerom ds. zabytków aż do jej rozwiązania w listopadzie 1945 roku. Metody opracowane przez K. Estreichera i komisję zostały później wykorzystane podczas przesłuchań kilku nazistowskich marszandów przez jednostkę dochodzeniową Biura Rewindykacji i Odszkodowań.

Powrót 27 wagonów łupów wróciło do Krakowa

Tymczasem K. Estreicher został oficjalnym polskim oficerem łącznikowym do spraw restytucji w amerykańskiej strefie okupacyjnej. Stacjonując w centralnym punkcie zbiórki w Monachium, współpracował z MFAA, aby nadzorować zwrot zrabowanych polskich przedmiotów i dzieł sztuki polskiemu rządowi.

Jego największym osiągnięciem było odrestaurowanie ołtarza Wita Stwosza, który sam ewakuował przed najazdem na Polskę. Pomimo podjętych wysiłków w celu obrony tego skarbu narodowego, Sonderkommando Paulsen, jednostka SS, znalazła ołtarz i wysłała go do Berlina w październiku 1939 roku, a następnie do zamku w Norymberdze w marcu 1940 roku.

A. Hitler i inni nazistowscy przywódcy twierdzili, że ponieważ ołtarz Wita Stwosza został stworzony przez niemieckiego rzeźbiarza w Niemczech, był zatem „niemiecki” i należał do III Rzeszy. K. Estreicher i polski rząd na uchodźstwie dokładnie prześledzili lokalizację ołtarza w czasie wojny i już w 1943 roku potwierdzili jego lokalizację na zamku w Norymberdze. Następnie K. Estreicher zorganizował zwrot ołtarza podczas swojej pierwszej misji restytucyjnej w amerykańskiej strefie okupacyjnej.

30 kwietnia 1946 roku 27-wagonowy pociąg wiozący ołtarz Wita Stwosza i inne zrabowane polskie skarby, w tym “Damę z łasiczką” Leonarda da Vinci, przyjechał do Krakowa przy wiwatach zachwyconych obywateli polskich i głośnych, uroczystych fanfarach. K. Estreicherowi towarzyszyli oficerowie ochrony pomników, kpt. Everett P. Leslie, porucznik Frank P. Albright i porucznik Julianne Bumbar, a także kontyngent 12 strażników armii amerykańskiej.

Najnowsze osiągnięcia wybitnego historyka

W ciągu następnych 2 lat K. Estreicher odbył jeszcze 7 podróży do amerykańskiej strefy okupacyjnej, ściśle współpracując ze swoimi kolegami w branży ochrony pomników historycznych i kulturalnych w zakresie zwrotu zrabowanych polskich dóbr kultury. Po powrocie do ukochanej Polski, K. Estreicher wznowił karierę jako historyk i profesor historii sztuki w Krakowie.

Ponownie zredagował i uzupełnił niedokończoną “Bibliografię Polską” (katalog wszystkich znaczących autorów polskich od XV do XIX wieku), którą rozpoczął w 1870 roku jego dziadek Karol Józef Estreicher (1827–1908), a kontynuował jego ojciec Stanisław Estreicher. Był także członkiem Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych aż do przejścia na emeryturę w 1976 roku. K. Estreicher (młodszy) zmarł w Krakowie 29 kwietnia 1984 roku.

.,.,.,.,. Copyright © Partial use of materials is allowed in the presence of a hyperlink to us.